De dorpsdijk met de Kleine Weel: een uniek erfgoedlandschap
Naar aanleiding van Open Monumentendag heeft het Algemeen Polders Verbond, met zetel in Berendrecht zich voorgenomen een beroep te doen op minister-president Bourgeois om de Berendrechtse dorpsdijk en de aansluitende Opstalpolder uit te roepen als erfgoedlandschap. Het APV ontstond uit het Polders Aktie Komitee dat meer dan 50 jaar geleden zijn acties startte toen vier Polderdorpen (Oosterweel, Wilmarsdonk, Oorderen en Lillo) werden gesloopt voor de uitbreiding van de haven. Het ging hem toen niet tegen deze uitbreiding maar om een rechtvaardige prijs voor huizen, landerijen en bezittingen en om een begeleiding van de getroffen bewoners. Na de omvorming van het PAK in APV gingen de initiatiefnemers zich meer toeleggen op het behoud van folklore, culturele waarden en erfgoed. In het voorkomende geval gaat het dus om de veiligstelling van de Berendrechtse dorpsdijk en het bijhorende polderlandschap.
“Wij zitten daarmee op ongeveer dezelfde lijn als de Erfgoedgemeenschap Doel & Polder die in het Waasland op nog groter schaal bepaalde monumenten, inbegrepen het dorp Doel wil laten beschermen”, zegt APV-ondervoorzitter Alain Paenen. “In Berendrecht gaat het niet zozeer om het behoud van het dorp, hoewel ook hier bepaalde delen zoals de Bomenbank, de feestweide en de Predikherenhoeve bedreigd zijn. Het gaat hem in de eerste plaats om de Dorpsdijk of ‘Gemeentedijk’ en de resterende Opstalpolder (verzamelnaam voor de Berendrechtse en de Stabroekse polder met daarin de Opstalhoeve van de familie Simons).
Schuilplaats voor vee
De dorpsdijk vormt met deze polders een uniek landschap. Hij is meer dan zeven eeuwen oud en omarmt het westelijke, het zuidelijke en het oostelijke deel van Berendrecht. De dijk was oorspronkelijk een waterwering en in de 16de eeuw zelfs een militaire verdedigingslinie. Daarvan getuigden de ‘schansen’ die vermeld staan op de kaarten van Ghielhelmus Blaeuw. Eén ervan lag in het westelijke deel en diende tot in de vorige eeuw als vluchtplek voor boeren die bij dreigende overstroming hun vee in de ‘rotonde’ konden onderbrengen. Deze schans verdween bij de aanleg van het zeekanaal, net zoals de aansluitende Zoutendijk die tot het Noordland in Zandvliet liep.
De tweede Oostelijke schans bestaat nog. Zij wordt door de bevolking ‘De Koem’ genoemd en heeft de vorm van een halve maan.
Welen
“Dit merkwaardige aarden bouwsel mag in geen geval verdwijnen”, zegt Alain Paenen, die nog wijst op enkele hoogst zeldzame ‘littekens’ in de dorpsdijk: met name de wielen die in het dijkgedeelte nabij het Reigersbos liggen en die door de bevolking de naam ‘Grote en Kleine Weel’ kregen. ‘Het zijn overblijfselen van vroegere dijkdoorbraken’, zegt Paenen. Het Scheldewater spoelde bij overstroming diepe gaten uit in de dijk, die dan door de boeren onder leiding van de dijkgraaf werden gedicht via een ‘omtrekkende’ beweging . “Je ziet dit nog zeer duidelijk in de kromming van de dijk”, aldus Alain Paenen, die zich eerder al opstelde tegen de plannen om van de Opstalpolder een kunstmatig natuurgebied te maken en daartoe meer dan duizend handtekeningen verzamelde.
Paenen en het APV komen ook op voor het behoud van de Predikherenhoeve die aan de inkom van het dorp bij de Bomenbank ligt en het hoofdkwartier van de Groendienst vormt. Hij wijst ook op de aanwezigheid van het Booswegske, een van de oudste toegangswegen tot Berendrecht, in de belangstelling gekomen door de onlangs gehouden schaal Sels die de aandacht vestigde op kasseiwegen, oude straatjes en polderwegen.
Staf De Lie
